یکی از دعواهای همیشگی که میان اقتصاددانان وجود دارد، بحث حد و حدود دخالت دولت در اقتصاد است. رونالد کوز، در میان اقتصاددانان هم دوره خود کسی بود که پاسخ تازه‌ای به این دعوای مرسوم اقتصادی داد. او، پدر نهادگرایی مدرن است.
کوز بیان کرد که تا پیش از این، زمانی که بازار آزاد نتیجه مطلوب را به دست نمی‌آورد به دولت توصیه می‌شد تا با استفاده از ابزارهای پیگویی (Pigouvian) در اقتصاد دخالت کند. در واقع نقشی که تا پیش از کوز برای دولت متصور می‌شد، نقش یک بازیگر فعال بود. این در حالی است که کوز با طرح ایده‌ای تازه، به مقابله با تصورات پیش از خود برخاست. ایده اصلی کوز، تعریف نقش جدیدی برای دولت در قالب «طراح قواعد بازی» و نه «بازیگر اصلی» بود. در واقع او معتقد بود که دولت به جای دخالت هر روزه در اقتصاد و ایفای نقش یک بازیگر فعال، نقش خود را به تنظیم‌کننده قوانین و مقررات تقلیل دهد تا نتیجه بهینه در بازار آزاد حاصل شود.
- رونالد کوز نقش جدیدی تحت عنوان «طراح قوانین» برای دولت تعیین می‌کند.
- تا پیش از نظریه کوز، ابزارهای پیگویی به عنوان راهکار دخالت دولت پیشنهاد می‌شد.
- مثال مشهور تقابل دیدگاه پیگو و کوز، دوراهی اعمال مالیات بر انتشار کربن یا طراحی بازار کربن است.
برای این که ببینیم جایگاه کوز میان طیف اقتصاددانان هم دوره خود کجاست باید نگاهی به دو جریان قالب در آن دوره بی‌اندازیم.
نهادگرایان قدیم مثل کامونز و میچل مخالف استفاده از ابزارهای نئوکلاسیکی در اقتصاد بودند. تنها نکته مورد تایید آن‌ها این بود که نهادها وجود دارد و مهم‌اند. از طرفی، جریان اصلی اقتصاد عقیده داشت که بدون در نظر گرفتن نهادها، بازار آزاد همیشه و هر جا نتیجه بهینه را ایجاد می‌کند. این رونالد کوز بود که توانست پلی میان نهادگرایی قدیم و جریان اصلی ایجاد کند. نهادگرایی جدید شاخه‌های متفاوتی دارد اما آن چه که میان همه آن‌ها مشترک است، دو اصل بنیادین است. اصل اول بیان می‌کند که نهادها مهم‌اند و نمی‌توان نقش آن‌ها در اقتصاد را نادیده گرفت. در واقع، نهادها می‌توانند به عنوان مکمل بازار در قالب اصل مالکیت خصوصی ظاهر شوند و یا در قالب شخصیت‌های حقوقی جدید مانند بنگاه‌ها و شرکت‌ها، جایگزین بازار باشند. اصل دوم نیز پیرو همین نکته مطرح می‌شود و به این اشاره دارد که این نهادها را می‌توان با ابزارهای تحلیل نئوکلاسیکی که همان هزینه و فایده است، تحلیل کرد. اینجاست که نهادگرایی جدید با رهبری رونالد کوز به مکتب شیکاگو و نظریه قیمت معروف آن پیوند می‌خورد تا بار دیگر اهمیت ابزار تحلیل این مکتب را به علاقمندان اقتصاد نشان دهد.
بدون‌شک پیشینه تحصیلی کوز روی شکل‌گیری این نگرش تاثیر گذاشته‌است. او برخلاف اغلب اقتصاددانان که علم اقتصاد را به صورت نظری فرا می‌گیرند، از رشته‌ی تجارت وارد این حوزه شد. از طرفی، در زمان تحصیل خود با اساتیدی آشنا شد که از روش‌های مارشال در تحلیل مسائل اقتصادی استفاده می‌کردند. یعنی پله‌ی اول آن‌ها برای هر تحلیل اقتصادی از تقاضا شروع می‌شد و نه از رفتار مصرف‌کننده. دلیل آن هم اعتقاد پیروان مارشال و خود او به تعریف نایت از اقتصاد بود که بیان می‌کرد اقتصاد برآمده از یک ساختار اجتماعی است و نگاهی کلان دارد. این نگاه کلان باعث می‌شود تا رجوع به پله‌ی قبل از تقاضا که همان رفتار مصرف‌کننده است غیرضروری به نظر برسد. این در حالی است که رابینز عقیده دارد اقتصاد علم تخصیص بهینه منابع کمیاب است و این بهینگی بر مبنای رفتار هر مصرف‌کننده تعیین می‌شود. کوز طرفدار تعریف نایتی از اقتصاد بود به همین دلیل روش‌شناسی مارشالی را در پیش گرفت. اگر برای شما هم این سوال ایجاد شده‌است که اگر کوز به تعریف رابینز بیشتر علاقمند می‌شد مسیر علمی او به چه سمتی می‌رفت می‌توانید گری بکر را به عنوان نمونه‌ای از طرفدار اقتصاد رابینزی مورد بررسی قرار بدهید.
در واقع همین تفاوت نگاه در تعریف اقتصاد است که باعث تفاوت مسیر کوز و بکر، این دو استاد دانشگاه شیکاگو می‌شود. از آن جایی که نظریه قیمت شیکاگو نیز بر مبنای تحلیل مارشالی شکل گرفته‌بود، عینک هزینه فایده بر نگاه کوز سوار شد و به او کمک کرد تا بدون فراگیری این درس در دانشگاه شیکاگو، سیستم تحلیلی خود را بر اساس همان پیش ببرد. این مسئله در کنار رشته‌ی تحصیلی کوز که سبب می‌شد تا از نزدیک در جریان چالش‌های بنگاه و سازمان‌های اقتصادی قرار بگیرد باعث شد تا ایده‌ی تحلیل هزینه‌ای بنگاه به ذهن او خطور کند. به عقیده‌ی کوز مبادلات بازاری هزینه دارند. گاهی با افزایش این هزینه، نهادها ایجاد می‌شوند تا این هزینه را کاهش دهند اما به شرطی این اتفاق رخ می‌دهد که قوانین مالکیت درست تعریف شده‌باشند. این نگاه کوز، در مقابل تحلیل پیگویی از اقتصاد قرار می‌گیرد. برای مثال پیگو عقیده دارد که آثار جانبی را می‌توان با ابزار مالیات‌ستانی کنترل کرد. یک مصداق امروزی در این خصوص، بازار کربن است. در نگاه پیگو اگر اثر جانبی منفی آلودگی هوا وجود دارد، باید برای انتشار کربن کارخانه‌ها مالیات تعریف شود تا آن‌ها بیشتر از یک حد بهینه کربن منتشر نکنند. این در حالی است که کوز عقیده دارد اگر قوانین حوزه محیط زیست و کسب‌وکار درست تعریف شده‌باشد، بهترین نتیجه توسط چانه‌زنی کارخانه‌دار و ساکنین شهر حاصل می‌شود. اگر چه کارخانه‌دارها با آلودگی بیشتر هوا، تولید بیشتری به دست می‌آورند اما خودشان جزو ساکنین شهر محسوب می‌شوند بنابراین با چانه‌زنی و رسیدن به یک مبلغ مشخص تحت عنوان جریمه یا عوارض شهری، نتیجه مطلوب کارخانه‌دارها و شهروندان حاصل می‌شود. پیشینه و نوع نگاه کوز باعث می‌شود تا در پاسخ به این سوال که آیا او طرفدار بازار آزاد بوده‌است یا خیر، بگوییم که احتمالا جایی میانه‌ی دو طیف زمان خود وجود دارد. او نه طرفدار دخالت دولت در حد سیاست‌گذاری‌های پیگو است و نه عقیده دارد که این بازار آزاد باید به حال خودش رها شود. بلکه یک ابزار جدید برای دخالت دولت معرفی می‌کند که همان تعریف حقوق مالکیت است. در واقع تنها نقش دولت در مناسبات اقتصادی این است که حقوق مالکیت را به درستی تعریف کند. پس از آن، تنها کافی است که اقتصاد را رها کند تا بازار تحلیل هزینه فایده انجام دهد و راه‌حل کم‌هزینه را ارائه دهد.
بنابراین اگر بخواهیم در دو جمله اهمیت نقش کوز در اقتصاد شیکاگو را خلاصه کنیم می‌توانیم بگوییم که او توانست با افزودن ابزار نئوکلاسیکی تحلیل هزینه–فایده به نهادگرایی قدیم، نهادگرایی جدید را ایجاد کند و به دلیل استفاده از نظریه قیمت در تحلیل‌های خود، نهادگرایی جدید را با مکتب شیکاگو پیوند دهد. به همین دلیل بود که پیش‌تر اشاره کردیم که نظریه قیمت به واسطه نقش اساسی خود در اقتصاد توانست زمینه‌ساز شکل‌گیری شاخه‌ها و گرایش‌های جدیدی در این علم باشد که تنها یکی از آن‌ها نهادگرایی جدید است.
آشنایی با کوز و نهادگرایی جدید بهانه خوبی بود تا بار دیگر به این سوال بی‌اندیشیم که آیا اقتصاد شیکاگو همانطور که در نگاه برخی هنجارگرایان دیده می‌شود، مکتبی تک بعدی است که واقعیات دنیا را نادیده گرفته و با نگاه اثبات‌گرایی محض خود سعی در حل مسائل اقتصادی دارد؟ حالا با گذشت سه قسمت از یادداشت‌های آشنایی با مکتب شیکاگو، زمان آن رسیده که شما نظر خود را در این رابطه با ما به اشتراک بگذارید.
نویسنده: شهرزاد درخشانی
- برای آشنایی بیشتر با رونالد کوز
ویدئوی مصاحبه دانشگاه شیکاگو با کوز در 101 سالگی
ویدئوی گفتگوی کوز با فرد اسمیت
ویدئوی هفدهمین ارائه سالانه کوز
پادکست: گفتگویی در مورد تحقیقات کوز بر سیاست عمومی و اثرات جانبی
